Περίληψη

Τέσσερις διαφορετικές ιστορικές εποχές στη Σάμο, τέσσερα νεαρά κορίτσια, τέσσερα αγόρια κι ένα πολύτιμο κόσμημα – σύμβολο που χάνεται και ξαναβρίσκεται με τρόπο απρόβλεπτο και μυστηριώδη. Πρόσωπα υπαρκτά και φανταστικά πλαισιώνουν τους ήρωες που μάχονται για τον έρωτα, την ελπίδα, τα όνειρα, τη ζωή…

Ροίκος και Θεανώ (522 π.Χ.)

Εκείνος είναι νεαρός και ταλαντούχος γλύπτης. Κατασκεύασε ένα εξαιρετικής τέχνης χρυσό περιδέραιο για να το φορέσει η Θεανώ στη γιορτή της Ήρας.

Εκείνη είναι δεκαπεντάχρονη βασιλοπούλα. Τολμηρή κι ασυμβίβαστη, διεκδικεί  εκείνα που της αξίζουν. Αρνείται να αφιερώσει το περιδέραιο στην Ήρα. Η εκδίκηση της θεάς θα είναι τρομερή.

Κωνσταντίνος και Θεονίκη (1042 μ.Χ.)

Εκείνος είναι μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας του Βυζαντίου κι εξορίστηκε στη Σάμο από την αυτοκράτειρα Ζωή. Πανούργος, μέθυσος, γυναικάς, γλεντοκόπος, μόλις έφτασε στο νησί αναγεννήθηκε.

Εκείνη είναι δεκαεξάχρονη δόκιμη καλόγρια, όμορφη, αθώα και αγνή. Βρήκε το περιδέραιο μέσα στο νερό. Ερωτεύτηκε τον Κωνσταντίνο που την απεικόνισε ως Παναγία με το περιδέραιο στον λαιμό. Η εικόνα αυτή θα περνάει από γενιά σε γενιά ως τις μέρες μας.

Γιακουμής και Αρετή (1808 μ.Χ.)

Εκείνος είναι νεαρός καπετάνιος, ευαίσθητος, γνωστικός, τίμιος και δουλευτής. Βρίσκει το περιδέραιο στη θάλασσα κι αποφασίζει να το χαρίσει στην αγαπημένη του Αρετή.

Εκείνη είναι δεκαπεντάχρονη, αγνή και άπραγη, καθόλου ξιπασμένη από τα πλούτη του πατέρα της.

Τέλης και Τέτη (1995 μ.Χ.)

Εκείνος είναι μηχανόβιος, σκληρός, πανούργος, κόλακας και καταφερτζής. Βάζει στο μάτι τόσο την Τέτη, όσο και το πολύτιμο περιδέραιο της γιαγιάς της.

Εκείνη είναι δεκαεφτάχρονη, όμορφη, ζωηρούλα και φιλόδοξη. Πιάνεται στα δίχτυα του Τέλη και χάνει την ικανότητά της να σκέφτεται και να ενεργεί λογικά. Όταν φτάσει κοντά στον θάνατο, θα καταλάβει τα λάθη της και θα ξεκινήσει μια καινούρια ζωή.

Το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα Ισπανικά και τα Kαταλανικά.

Κριτικές

«... H Θεονίκη τέλεια από άποψη βυζαντινών ερευνών. Μπράβο σας».
EΛENH ΓΛYKATZH-APBEΛEP
Πρύτανις του Πανεπιστημίου της Σορβόννης
Πρόεδρος Δ.Σ. Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών

«Θεωρώ, εξαρχής, το όλο εγχείρημα επιτυχές και εξαιρετικό για τα γράμματά μας. Στηριγμένη στις πηγές, με βαθιά γνώση και ενδελεχή ανίχνευσή τους, η συγγραφέας αφήνει το ταλέντο της να επενδύσει με λεπτομέρειες τον αφηγηματικό σκελετό του βιβλίου της. Θα σταθώ ιδιαιτέρως στη συγκινητική περίπτωση της Αρετής (1808 μ.X.), όπου τα λαογραφικά και τα ιστορικά στοιχεία πλέκουν τον κύριο και καθοριστικό ιστό της αφήγησης και αναδεικνύονται σε παράγοντες συνοχής του όλου κειμένου... H ύπαρξη του κοσμήματος διατρέχει ολόκληρο το βιβλίο, είναι εκεί άψυχο κι όμως καθοριστικά υπαρκτό, για να οδηγεί τα βήματα, τις επιλογές και τις υπάρξεις των ηρώων. Αποτελεί ένα συγγραφικό εύρημα, που μαζί με την πανταχού παρούσα και παντοδύναμη αγάπη συνέχει τις σελίδες του βιβλίου και οδηγεί τον αναγνώστη σε συμπεράσματα, τα οποία όμως δεν διατυπώνονται από τη συγγραφέα, σωστά κατά τη γνώμη μου, αφήνονται αιωρούμενα, αφού η λογοτεχνία έχει μια κατεξοχήν συμβολική και αλληγορική χρήση του λόγου, ώστε να μη χρειάζεται και να μην επιδέχεται ίσως, εξαγωγή συμπερασμάτων».

M. Γ. BAPBOYNHΣ, Καθηγητής Πανεπιστημίου Θράκης, εφημ.
«Σαμιακόν Βήμα»

«Το καινούριο μυθιστόρημα της Λίτσας Ψαραύτη απευθύνεται στους νέους, κυρίως, αλλά και στους ενηλίκους. Είναι, ομολογουμένως, η ωριμότερη δουλειά της συγγραφέως, η πιο ενδιαφέρουσα ίσως και αποτέλεσμα μιας πρωτότυπης έμπνευσης, αλλά και κοπιαστικής έρευνας. Μέσα από τις σελίδες της περνούν στιγμές σημαντικές του ελληνικού βίου, με πράξεις ηρώων, ηγεμόνων, καλλιτεχνών, ευγενών, κατακτητών, πράξεις που άφησαν βαθιές χαρακιές στα μονοπάτια της ιστορίας μας, αλλά και καταστάσεις καθημερινές απλών ανθρώπων, που τους κινεί το αίσθημα, το όνειρο και η ελπίδα και που με τον δικό τους τρόπο έδωσαν τη λάμψη και την αιωνιότητα στον τόπο αυτό μα και την πληγωμένη και παντοτινά συγκινημένη και εύθραυστη μορφή του. Ενδιαφέρουσα όλη αυτή η ιστορική διαδρομή. Και δοσμένη με παραστατικότητα και γνώση. Κι αν είναι να ξεχωρίσει κάποιος τις ωραιότερες ανάμεσα στις τόσες ωραίες σελίδες, ασφαλώς, η ιστορία με τη μοναχή Θεονίκη, η βυζαντινή ιστορία, θα του κλέψει την καρδιά. Περιέχει πάθος, καθαρότητα, πίστη και αθωότητα, ατμόσφαιρα και ιστορική ακρίβεια. Κι έναν έρωτα πνευματικό, μοναδικό».

EΛENH ΣAPANTITH, «Ελευθεροτυπία»

«... Το Κρατικό Βραβείο δόθηκε σε μια άξια, ακάματη και σθεναρή πνευματική εργάτρια της παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας για ένα έργο σημαντικότατο, όχι μόνο για τη λογοτεχνική του αξία αλλά και για το είδος του. Πρόκειται για ένα σπονδυλωτό ιστορικό μυθιστόρημα. Και τα ιστορικά μυθιστορήματα είναι ό,τι καλύτερο μπορεί να προσφέρει σήμερα στα παιδιά και τους νέους ένας συγγραφέας.
Χρειάζεται όντως πραγματική γενναιότητα, πέρα από το ταλέντο, για να γράψει σήμερα ιστορικό μυθιστόρημα ένας συγγραφέας. Είναι αυτή που του επιτρέπει σε καιρούς κακών οιωνών να διατηρεί εντός του φέγγος ελπίδας, επιμονή στο καθήκον και πίστη στο μέλλον. Μια πίστη ευεργετική, που καλεί με τη σειρά της το αναγνωστικό κοινό να δώσει αντίστοιχα και τη δική του εμπιστοσύνη στο έργο του δημιουργού. H Λίτσα Ψαραύτη μάς έδωσε ένα γοητευτικό ιστορικό μυθιστόρημα. Το έργο της απλώνεται από τον 6ο π.X. αιώνα ίσαμε τις μέρες μας. Γνωρίζοντας καλά πια τη νεανική ψυχή, έπειτα από γόνιμη θητεία στην παιδική και νεανική λογοτεχνία, αλλά κατανοώντας και τις ανάγκες του σύγχρονου αναγνώστη κάθε ηλικίας, βρίσκει τρόπο να κινήσει το ενδιαφέρον από την πρώτη κιόλας σελίδα. Καταφέρνει να πείσει όποιον έχει το βιβλίο στα χέρια του να συνεχίσει το διάβασμα και, με αφετηρία τη Σάμο, να ταξιδέψει μαζί της νοερά στο παρελθόν, σε καίρια σημεία της ιστορίας.
Με το εύρημα ενός χρυσού περίτεχνου περιδέραιου κατασκευασμένου το 522 π.X., που χάνεται και επανεμφανίζεται, παραμένοντας κρυμμένο για αιώνες πότε στη γη και πότε στον βυθό της θάλασσας, τραβά το ενδιαφέρον του αναγνώστη, νέου ή ώριμου, και του αποκαλύπτει συνοπτικά αλλά παραστατικότατα την ιστορία της Σάμου, ως μικρογραφία της ιστορίας ολόκληρου του ελληνισμού.
Το γλαφυρό γράψιμο, πέρα από τις καίριες στιγμές της ιστορίας, αποκαλύπτει στον αναγνώστη και κάτι ακόμη: Μια πλούσια σύγχρονη γλώσσα, που διανθίζεται με ιδιωματισμούς, απέθαντες εκφράσεις και στίχους ή λέξεις από παλαιότερες μορφές της ενιαίας ελληνικής. O προσεκτικός αναγνώστης εύκολα καταλαβαίνει τον μόχθο που κατέβαλε η συγγραφέας, για να φέρει σε πέρας το έργο της. Αντιλαμβάνεται την προσεκτική έρευνα που προηγήθηκε και τη σκληρή εργασία που απαιτήθηκε ώστε να επιλέξει από την ιστορία 2.500 χρόνων σημαντικά και αντιπροσωπευτικά γεγονότα, να τα συμπυκνώσει και να τα χωρέσει σ’ ένα βιβλίο ζωντανό και «διαβαστερό», όπως χαρακτηρίζουμε τα βιβλία που αχόρταγα τα διαβάζει κανείς, ένα ανάγνωσμα που συντροφεύει, διανοίγει τους ορίζοντες, αλλά και πλουτίζει τις ιστορικές γνώσεις χωρίς να προκαλεί ανία ή πλήξη».

Λ. ΠETPOBITΣ-ANΔPOYTΣOΠOYΛOY
περιοδ. «Διαδρομές»

«H Λίτσα Ψαραύτη είναι μία καινοτόμος συγγραφέας λογοτεχνικών έργων για παιδιά και νέους. Το έργο της είναι πλούσιο ποσοτικά, αλλά κυρίως χαρακτηρίζεται από εκείνη την ποιότητα που έχουν όσα έργα πηγάζουν από μια εσωτερική παρώθηση και ολοκληρώνεται ύστερα από συστηματική επεξεργασία. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που τα περισσότερα από τα βιβλία της έχουν βραβευθεί σε διαγωνισμούς, στην Ελλάδα και την Ευρώπη. H συγγραφέας πραγματοποίησε με “Το χαμόγελο της Εκάτης” ένα δύσκολο εγχείρημα: Να απεικονίσει έναν ολόκληρο κόσμο, τον ελληνικό, σε καίριες φάσεις της ιστορίας του, παρακάμπτοντας τις συμβάσεις που διέπουν τη συγγραφή του ιστορικού μυθιστορήματος. Αντίθετα, με το εύρημα του περιδέραιου, που περνά διαδοχικά στην κατοχή των τεσσάρων ηρωίδων, πραγματοποιεί τα χρονικά άλματα που της επιτρέπουν να φωτίσει τόσο τις ιστορικές περιόδους όσο και τις διαφορετικές μορφές του κοριτσίστικου ερωτικού ξυπνήματος. H διακεκομμένη αφηγηματική της γραμμή βρήκε, ούτως ή άλλως, ίσια στον αυθορμητισμό και τη συστολή, στην τόλμη και την αυτοσυγκράτηση, δηλαδή στην ουσία της εφηβείας».

ΣOΦIA XATZHΔHMHTPIOY
περιοδ. «H Λέσχη των Εκπαιδευτικών»

«H συγγραφέας έδωσε το ωριμότερο έργο της σε μία επίπονη και συνεπή πορεία που ξεκίνησε το 1980. Δημιούργησε μία σπονδυλωτή ιστορική σύνθεση με έντονο το ερωτικό στοιχείο αλλά και τον στοχασμό, με έναν εντελώς πρωτότυπο συνεκτικό κρίκο ανάμεσα στις ιστορίες που διηγείται. H πλοκή και ο πλούτος του υλικού και η άλλοτε δραματική, άλλοτε λυρική γραφή της Λίτσας Ψαραύτη, με τους χαρακτήρες ολοζώντανους να ξεπετιούνται από τα σπλάχνα αιώνων ελληνικής ιστορίας, προστατεύουν το “Χαμόγελο της Εκάτης” από τη λογιότητα, ενώ συνάμα του χαρίζουν αβίαστη ροή και ευλυγισία, παρά την εκτεταμένη έρευνα που έχει κάνει η συγγραφέας για να επιτύχει την ιστορική αρτιότητα».

M. TΣATΣOY
«Η Καθημερινή»

«H συγγραφέας με αφηγηματική τέχνη οδηγεί τον αναγνώστη να προσεγγίσει τα πρόσωπα, μυθολογικά, ιστορικά, φανταστικά, τα φωτίζει και τα κάνει οικεία και αγαπητά. Πάνω απ’ όλα βεβαιώνει ότι η ελληνική ιστορία, από τη μυθολογία ως τις μέρες μας, είναι συνεχής, ενιαία, αδιάσπαστη και ακατάλυτη».

TITINA ΔANEΛΛH
«Ριζοσπάστης»

«Αυτό το λαμπρό μυθιστόρημα για νεανικό και ώριμο κοινό της λογοτέχνιδας Λίτσας Ψαραύτη είναι το έπος της νεαρής Ελληνίδας που διαθέτει ομορφιά σωματική και ψυχική, έχει μεγαλοπρέπεια κλασικής παρουσίας. H ασυναγώνιστη γοητεία της δικαιολογημένα θαμπώνει. Ζωντανεύει τη λεβεντιά της ρωμιοσύνης.
Το εν λόγω μυθιστόρημα είναι σημαντικό έργο απαράμιλλης αφηγηματικής δύναμης και προσωπικότατου ύφους. Την αφήγησή του ξομπλιάζουν γνήσια λυρικά στοιχεία που μαγεύουν και γοητεύουν τον αναγνώστη. Οι σελίδες του μυθιστορήματος είναι μια φλεγόμενη ποίηση. Ό,τι αγγίζει η μαγική πένα της Λίτσας Ψαραύτη, αφού πυρακτωθεί στο καμίνι της καρδιάς και του νου της, γίνεται νοηματισμένο πεζοτράγουδο ευπρέπειας και ανθρωπιάς.
Το βιβλίο διαθέτει έμπνευση, ταλέντο, φως από το Αιγαίο, γνώση, λεβεντιά και ευπρέπεια. Οι σελίδες του μοσχοβολούν Ελλάδα του χθες, του σήμερα, του πάντοτε. Από τη διασταύρωση της μοίρας των ηρωίδων, της Θεανώς, της Θεονίκης, της Αρετής και της Tέτης, καθώς και κάποιων άλλων που ζουν κοντά τους αναδίνεται ένα σπαραχτικό τραγούδι, άλλοτε διαμαρτυρίας και άλλοτε εμπιστοσύνης στη ζωή.
Είναι μια ιστορία βαθύτατα ανθρώπινη, όπου ο οίστρος του στοχασμού συνυφαίνεται με τον λυρισμό του πιο γνήσιου, του πιο ανθρώπινου και ευπρεπούς ερωτικού πάθους».

IΩANNHΣ Γ. ΘEOXAPHΣ, συγγραφέας, τ. σχολ. σύμβουλος
εφημερίδα «Πρωινός Λόγος»

«Το βιβλίο, συναρπαστικό και γλωσσικά πλούσιο, είναι γραμμένο με βαθιά αγάπη για τον τόπο μας, μια αγάπη που ανιχνεύεται σε κάθε σπονδυλωτή ιστορία. Θαυμάζεις και αναγνωρίζεις την οικειότητα που άγγιξε τα βουνά, τα μάρμαρα, τ’ ακρογιάλια, τα μοναστήρια και τους σύγχρονους αυτοκινητόδρομους της τωρινής ζωής. Σε συγκινεί η καθάρια εικόνα κάθε εποχής που πέρασε πάνω απ’ το σώμα του τόπου σου. Νιώθεις να σ’ αγγίζει η πνοή περασμένων πραγμάτων που ασκούν πάνω μας τη γοητεία της ξεχωριστής μας ιστορίας. Είναι εκπληκτική η ικανότητα της κ. Ψαραύτη να μπαίνει στο ύφος και την ατμόσφαιρα των εποχών, να εισδύει στο γλωσσικό τους τοπίο με την άνεση του ταλέντου της».

EΛΣA XIOY, εφημ. «Χαραυγή» Σάμου

«Mε αυτό το έργο η Λίτσα Ψαραύτη κατόρθωσε να συμπυκνώσει στα κύρια σημεία της την ιστορία της Σάμου, πλησίασε τους απλούς ανθρώπους, κατέγραψε τις επιθυμίες τους, τις προσδοκίες τους, τα βάσανά τους και κατάφερε να αναφερθεί σε όλα τα θέματα που πιθανόν απασχολούν τους νέους σήμερα, μια και σ' αυτούς απευθύνεται, χωρίς να αποκλείονται από ένα δώρο ακόμη ανάγνωσης και οι νέοι “τη ψυχή”. Και βέβαια πρόσθεσε ένα επιπλέον βραβείο κοντά στα τόσα με τα οποία έχει διακριθεί».

EΛΠIΔA KATΣIKOΓIANNH
περιοδικό «Aπόπλους»

«... Το βιβλίο σας αυτό διεισδύει στις εποχές, τα έθιμα, την ιστορία, αλλά και τους χαρακτήρες, κρατώντας τον αναγνώστη σε εγρήγορση και διαρκή αδημονία για το τι μέλει γενέσθαι! M’ εντυπωσίασε πραγματικά η διαφορετικότητα του ύφους, ανάλογα με την εποχή, ο πλούτος των ιστορικών γνώσεων και η μεστή γλώσσα. Δεν έλειπε και το συναίσθημα, με μέτρο κι αυτό! ...Κλείνοντας, σας λέγω πως το βιβλίο σας θα έπρεπε να χρησιμοποιηθεί σαν παράλληλο βοήθημα όσων διδάσκουν στα σχολεία Λογοτεχνία και Ιστορία. Οι μαθητές θα είχαν πολλά να διδαχθούν από αυτό!»

ΟΛΓA MΠOYTOBA

Καθηγήτρια